Szkolenie dla dziewcząt klas I-III L.O. "Rak piersi"
TEST (test przeprowadzono przed szkoleniem w celu zorientowania się w znajomości tematu) 1.Kobiety leczone z powodu raka piersi:
- powinny do końca życia wykonywać mammografię co 2 miesiące
- po 5 latach od leczenia radykalnego, jeśli nie występują u nich inne objawy choroby, powinny badać się jak kobiety beż wywiadu w kierunku raka piersi
- nie muszą po zabiegu operacyjnym poddawać się okresowej kontroli i wykonywać badań obrazowych
- nie mogą wrócić do pełnej aktywności życiowej
- nie powinny mieć wykonywanych badań radiologicznych ze względu na narażenie na promieniowanie jonizujące
2. Jak często powinno się przeprowadzać samobadanie piersi?
- zawsze, gdy się o tym pamięta
- raz na 2-4 miesiące
- raz w miesiącu
- wystarczy badać się raz na rok
- nie jest konieczne samobadanie piersi
3. Rak piersi jest chorobą:
- możliwą do wyleczenia, gdy rozpoznana jest w odpowiednim stadium
- zakaźną
- przenoszoną drogą krwi
- występującą jedynie wśród kobiet
- nieuleczalną, bez względu na stopień zaawansowania stwierdzany w chwili rozpoznania
4. Mastektomia to:
- cały proces leczenia piersi
- zabieg operacyjny przeprowadzany w znieczuleniu miejscowym
- amputacja gruczołu piersiowego
- inaczej radioterapia gruczołu piersiowego
- badanie lekarskie
5. Mammografia jest to:
- graficzne przedstawienie rozmieszczenia patologii w gruczole piersiowym
- rysunek wykonywany na piersi, wyznaczający obszar naświetlania, w czasie radioterapii
- badanie przewodów mlecznych gruczołu piersiowego
- badanie piersi przez lekarza onkologa
- badanie radiologiczne piersi wykorzystywane do diagnostyki zmian chorobowych gruczołu piersiowego
6. Objawy mogące sugerować występowanie raka piersi to:
- regularna bolesność piersi w drugiej połowie cyklu miesiączkowego
- bolesny guzek w piersi, miejscowe zaczerwienienie i obrzęk, wzrost temperatury ciała
- zmiana kształtu piersi, wciąganie skóry i krwisty wyciek z brodawki oraz powiększone węzły chłonne w dole pachowym
- szybkie powiększanie się guza w okresie karmienia piersią
- wzrost masy ciała, obrzęki twarzy i kostek
7. Najmniejszy guzek możliwy do wykrycia, podczas samokontroli piersi przez kobietę regularnie badająca piersi, po odpowiednim przeszkoleniu, ma średnicę:
- około 1 cm
- nie mniejszy niż 2 cm
- powyżej 5 cm
- nie mniejszy niż 3 cm
- 10 cm
8. Największa zachorowalność na raka wśród kobiet w Polsce powodują:
- rak narządu rodnego
- rak piersi
- rak jelita grubego
- chłoniaki
- rak skóry
9. Guzek wyczuwalny podczas badania w gruczole piersiowym kobiety:
- może być tylko zgrubieniem tkanki gruczołowej, ale rozpoznanie takie musi być potwierdzone przez lekarza i badanie mammograficzne
- wymaga obserwacji i dalszej szczegółowej diagnostyki w celu ustalenia jego pochodzenia
- nie zawsze świadczy o raku piersi
- wszystkie wymienione twierdzenia są prawdziwe
10. W której grupie kobiet ryzyko zachorowania na raka piersi jest największe?
- Wśród kobiet długo karmiących piersią
- Wśród kobiet, u których wcześnie wystąpiła miesiączka i późno menopałza
- Wśród kobiet pracujących przy prześwietleniach
- Wśród kobiet nałogowo palących papierosy
- Wśród kobiet o dużych piersiach
Treśc szkolenia 1. Skąd się wzięła nazwa rak? Powszechnie używana jest jako określenie różnych typów nowotworów, a przyjęła się z powodu podobieństwa zaawansowanego raka sutka do zwierzęcia wodnego o tej samej nazwie. Jeśli nowotwór rozwija się z tkanki nabłonkowej np. skóry płuc lub gruczołów jest to rak, jeśli rozwija się z tkanki nienabłonkowej np. w obrębie mięsni, chrząstek lub kości, jest to mięsak. Nowotwór, który rozrasta się w tkance chłonnej (limfatycznej), to tak zwany chłoniak. Nowotwór komórek układu krwiotwórczego, który nie rozwija się w postaci guza, to białaczka. 2. Jak powstaje rak? Przyczyną powstawania raka są mutacje zachodzące w 1 komórce wiele razy. Mutacje, czyli zmiany zapisu informacji genetycznej. Zmutowana komórka może zostać wykryta przez układ immunologiczny, czyli odpornościowy. Jeśli jednak tak się nie stanie zmutowana komórka zaczyna rozwijać się w sposób niekontrolowany przez organizm. Zaczyna ulegać podziałom mitotycznym, w których swoją zmienioną informację genetyczną przekazuje komórkom potomnym, te następnym itd. W ten sposób powstaje guz zarówno złośliwy jak i łagodny. 3. Różnice między nowotworem łagodnym a złośliwym. Nowotwór złośliwy:
- jego komórki w bardzo szybkim tempie się dzielą
- rosną bezładnie
- przerastają zdrowe tkanki
- uwalniają związki chemiczne, które stymulują do rozwoju naczynia krwionośne, które
- dostarczają komórkom nowotworowym pokarm i tlen
- po uszkodzeniu naczyń krwionośnych wędrują wraz z krwią do innych części ciała tworząc przeżuty
Nowotwór łagodny:
- komórki dzielą się powoli
- komórki tworzą zbitą masę
- nie przerastają zdrowych tkanek
- nie powodują powstawania nowych naczyń krwionośnych
- nie tworzą przerzutów
4. Czynniki rakotwórcze - kancerogenne Są to czynniki, które zwiększają prawdopodobieństwo zajścia mutacji. Czynniki chemiczne- azbest, benzen, arsen, chrom, nikiel, sadza, smoła, oleje mineralne, chlorek winylu, pył drzewny, węglowodory aromatyczne, dym tytoniowy, estrogeny, z nawet witaminy w dużych dawkach. Czynniki fizyczne – promieniowanie jonizujące (Roentgena, radu i innych izotopów promieniotwórczych) oraz promieniowanie nadfioletowe (słoneczne i lamp kwarcowych) Czynniki biologiczne – wirusy np. zapalenia wątroby typu B, wirus HIV i wirus opryszczki narządów rodnych. 5. Czynniki ryzyka zachorowania na raka piersi. WIELKOŚĆ I RODZAJ RYZYKA 1-2 razy większe
- miasto jako miejsce zamieszkania
- wczesny wiek I miesiączki
- późny wiek menopauzy
2-3 razy większe
- wysoki stan socjoekonomiczny
- wiek I porodu po 30 r.ż
- otyłość
- łagodne zmiany w sutku
- niezachodzenie w ciążę
3-4 razy większe
- 2 raki sutka u najbliższych krewnych
- napromieniowanie na okolicę sutka z innych powodów niż rak sutka
Ponad 5 razy większe
- 3 raki sutka u najbliższych krewnych
- rak drugiego sutka lub 2 raki sutka u krewnych pierwszego stopnia, które zachorowały przed 50 r.ż.
Ponad 20 razy większe
- wiek powyżej 50 lat w porównaniu do wieku 35-39 lat
- obecność charakterystycznych mutacji BRCA-1
- Położenie geograficzne
- najczęściej rak piersi występuje w krajach zachodnich najmniej w Afryce i Azji
- chorują zwykle kobiety białe żyjące w dość chłodnym klimacie, w krajach wysoko rozwiniętych (jest to związane z rasa, klimatem, sposobem odżywiania, rodzajem przebytych chorób, kultura i stylem życia, sposobem planowania rodziny, wiekiem zajścia w I ciążę, liczba dzieci, popularność karmienia piersią)
- Wiek
- ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem po 35 r.ż.
- najwięcej zachorowań pomiędzy 50 – 70 r.ż.(wraz z wiekiem kobieta bardziej jest narażona na działanie czynników ryzyka)
- Czynniki genetyczne
- 10% wszystkich raków piersi spowodowanych jest uwarunkowaniami genetycznymi
- im więcej chorych w rodzinie, im większy stopień pokrewieństwa z nimi tym większe prawdopodobieństwo zachorowania (jeśli matka miała obustronnego raka piersi to córka ma 50% „szans” na zachorowanie)
- Promieniowanie jonizujące
- u kobiet, które otrzymywały w przeszłości duże dawki promieni rentgenowskich podczas wykonywania zdjęć radiologicznych rak sutka rozwija się znacznie częściej
- kobiety z Hiroszimy i Nagasaki bardzo często chorują
- Aborcja i poronienia
- ryzyko na zachorowanie jest znacznie wyższe u kobiet, które poddały się, chociaż raz zabiegowi aborcji
- Karmienie piersią
- chroni kobietę przed rozwojem raka
- specjaliści twierdzą, że karmienie piersią, chociaż kilka tygodni zmniejsza ryzyko zachorowania
- Alkohol
- nadmierne spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko zachorowania, ponieważ zaburzony jest metabolizm estrogenów w wątrobie (tam też ulega rozkładowi alkohol)
- przy nadmiernym spożyciu alkoholu wątroba traci zdolności metabolizowania estrogenów, prowadząc do podwyższenia tego hormonu we krwi, co zwiększa ryzyko zachorowania
- Dieta
- duża zawartość tłuszczów zwierzęcych w pokarmach
- zmniejsza ryzyko dieta zawierająca dużo warzyw i mało mięsa
- otyłość zwiększa ryzyko zachorowania (u kobiet otyłych trudniejsze jest wykrywanie zmian w piersiach, a komórki tłuszczowe wytwarzają dodatkowe estrogeny)
- Czynniki hormonalne endogenne Zwiększenie ryzyka zachorowania wzrasta
- u kobiet, u których I miesiączka wystąpiła przed 12 r.ż.
- u kobiet, u których klimakterium wystąpiło powyżej 55 r.ż.
- u kobiet, które nie rodziły
- u kobiet, które rodziły po raz I po 30 r.ż.
- Czynniki hormonalne egzogenne * hormonalne środki antykoncepcyjne – przypuszcza się, że wpływają na rozwój choroby nie na jej zapoczątkowanie
- mogą być ryzykiem dla kobiet, które brały je 8 lat przed I zajściem w ciąże
- mogą zwiększać ryzyko kobiet obciążonych genetycznie
- tabletki złożone tylko z progesteronu nie wpływają na rozwój choroby
- tabletki zawierające progesteron i estrogeny mogą wpływać szczególnie u kobiet, które przyjmują je dłużej niż 8 lat *hormonoterapia zastępcza
- stosowani HTZ w czasie przekwitania wzmaga ryzyko o ok. 6%
- przy okresie 10 lat stosowania HTZ ryzyko wzrasta o 30 %
- Rak macicy, jajników i sutka
- u kobiet z tymi nowotworami ryzyko zachorowania jest 2 x większe niż w całej populacji kobiet
- u kobiet po leczeniu raka piersi ryzyko powstania raka w drugim sutku wzrasta co roku o 1%
- Płeć
- na 100 kobiet choruje 1 mężczyzna
6. Podstawowe wiadomości o raku piersi Jest jednym z najczęstszych i najgroźniejszych nowotworów złośliwych kobiet
- W Polsce stanowi 12% wszystkich zachorowań na raka
- Jest na I miejscu, jeśli chodzi o przyczynę zgonów w populacji żeńskiej
- Nie każdy guz wykryty w piersi jest rakiem
- Na 10 kobiet, u których stwierdzono raka piersi 6-7 kobiet może być leczonych bez mastektomi
- Każda kobieta, która odkryje zgrubienie w swojej piersi powinna zgłosić się do lekarza
- W większości przypadków nie jest to rak złośliwy, ale jeśli się okaże, że jest złośliwy szybkie leczenie zwiększa prawdopodobieństwo wyleczenia
- Guz pierwotny u ponad 50% chorych umiejscowiony jest w górno – zewnętrznym kwadrancie piersi
- Pierwszym etapem rozprzestrzeniania się nowotworu są przerzuty do węzłów chłonnych
- Przerzuty odległe, do których dochodzi drogą krwi powstają najczęściej w kościach, płucach, wątrobie i mózgu
7. Objawy raka piersi
- wciąganie lub sterczenie brodawki
- zmiana wielkości lub kształtu piersi
- różne zachowanie się piersi podczas podnoszenia ramion
- obrzęk piersi
- zmiany skórne wokół brodawki
- wyciek z brodawki, zwłaszcza krwisty
- zaczerwienie, stwardnienie i zgrubienie skóry
- "skórka pomarańczowa"
- powiększenie węzłów chłonnych w dole pachowym
- poszerzenie żył skóry piersi
- owrzodzenie skóry piersi
- obrzęk ramienia
- bóle spowodowane przerzutami odległymi
- u ok.15%-25% guz może nie być wyczuwalny
- guzek rakowy jest pojedynczy, niebolesny, o nieregularnym kształcie, nieruchome wobec skóry
8. Samobadanie piersi Samobadanie piersi składa się z dwóch etapów:
- oglądania stanu piersi
- badania dotykowego – palpacyjnego
- Oglądanie stanu piersi – pozycja stojąca
- należy stanąć przed lustrem powieszonym na ścianie, w dobrze oświetlonym pomieszczeniu, ciepłym, gdzie można się skupić i zachować prywatność
- piersi należy oglądać w kilku „pozycjach”
- z rękami na biodrach
- z rękami podniesionymi do góry
- z rękami opuszczonymi wzdłuż tułowia
- w pozycji pochylonej
- w każdej pozycji oceniamy kształt i symetrię całych piersi oraz dołów pachowych
- należy zwrócić uwagę na kształt, wielkość piersi, ich ułożenie i konsystencję
- należy obejrzeć skórę, zwracając uwagę na przebarwienia, rozstępy, włosy
- następnym etapem jest ocena otoczek brodawkowych ich kształtu, wielkości
- ocena brodawek, szczególnie czy nie są wciągnięte
- Badanie dotykowe – pozycja stojąca i leżąc
- badanie to wykonuje się raz w miesiącu zawsze w tym samym czasie, 3-4 dni po miesiączce, kiedy piersi nie są bolesne i nadwrażliwe
- należy dotykać skóry piersi całą długością palców, a badać opuszkami palców
- trzeba rozpoczynać badanie zawsze w tym samym miejscu
- wykonywać zawsze pełne samobadanie, tzn. pierś, okolicę nad- i podobojczykową oraz pachową
- oceniać brodawkę, otoczkę brodawkową, skórę i miąższ piersi
NALEŻY PAMIĘTAĆ
- pierś w dotyku powinna mieć strukturę rozluźnionego pośladka
- torbiel piersi przypomina konsystencją i sprężystością gałkę oczną
- guzek piersi z ograniczona ruchomością skóry nad nim przypomina chrząstki nosa
Izabela Sokół nauczyciel biologii w ZS Nr 31 w Warszawie |